Salvador da Bahia, 13 april 2012
Meteen na aankomst in Salvador da Bahia/Brasil is de achtkoppige delegatie van ons bisdom in dialoog gegaan met collega's in de sociale en diaconale pastoraal. Vermoeid door de reis, maar wakker voor nieuwe ervaringen werd de eerste dag een inleefmoment van 8 uur in de ochtend tot 21 uur 's avonds. De toon zit goed en de onderlinge verbondenheid is sterk. Het perspectief is leren en dialogeren. In een andere maatschappelijke, culturele en religieuze context ontdekken hoe christenen aan de slag gaan met de opbouw van het Rijk Gods, het Rijk van Barmhartigheid en Gerechtigheid. Filip Cromheecke, sinds 22 jaar fidei donum priester van ons bisdom is onze gids.
Lode Carlier, Malou Eelen, Ernest Kabongo, Cecile Planckaert, Mark De Cordt, Riet Smulders, Willy Peeters en Didier Vanderslycke zetten elk vanuit hun diaconale werkveld de voelsprieten op. Hun werkvelden raken aan die van collega's hier in Salvador da Bahia. Gevangenispastoraal, straat- en drugspastoraat, intercultureel en interreligieus werken, bevorderen van gelijke kansen en armoedebestrijding, versterken van rechtvaardigheid, vrede en zorg voor de schepping. De eerste dag startte in de gevangenisafdelingen voor mannelijke gedetineerden. De groep werd verdeeld over vier deelgevangenissen om de Paasviering mee te beleven met de gedetineerden. Zo'n viering in de gevangenis is altijd ook een moment van luisteren en tegemoetkomen aan juridische en sociale vragen. Op de middag hielden we halt in het nabijgelegen kinderopvangcentrum voor de kinderen van de gedetineerden. In de namiddag gingen twee deelnemers naar de vrouwengevangenis. De anderen maakten kennis met het preventief educatief en opvangcentrum Acopamec. Een multifunctioneel centrum voor kinderen en jongeren dat zich tot doel stelt te voorkomen dat kinderen straatkinderen zouden worden.
Als aanloop naar een (kerk)historische rondleiding door de stad Salvador werd de delegatie vergast op een lezing van Eduardo Hoornaert. Eduardo Hoornaert is kerkhistoricus en groot kenner van de ontwikkeling van de bevrijdingstheologie en het leven van Jozef Comblin, de Belgische theoloog die onlangs in Salvador overleden is op 88 jarige leeftijd.
In de komende dagen verdiepen we ons in de diaconale initiatieven in deze regio. Daarover komt later verslag.
foto 1: aankomst luchthaven
foto 2: Bisschop dom Murillo Aarstbisschop Salvador da Bahia ontvangt penning Bisdom Antwerpen
foto 3: in kinderopvangcentrum Nova Semente
foto 4: bezoek aan Acopamec
1.
2.
3.
4.
Salvador da Bahia, 16 april 2012
De acht diaconiepastores van het bisdom Antwerpen die op bezoek zijn in Salvador da Bahia/Brasil zijn de voorbije dagen - samen met Filip Cromheecke -begonnen aan intensieve contacten met hun collega's. Vandaag, op de feestdag van de Heilige Benoit Labre, hadden ze een intense ontmoeting met Pelgrim Henrique in de kleine 'Drievuldigheid aan Zee - kerk'. Gisteren zondag gaf een wijkbezoek in de Saõ Gonçaloparochie een indruk van de strijd van kleine kerkgemeenschappen voor menselijke waardigheid. Zaterdag ontmoette de delegatie lekenmissionaris Hilde Hendrickx. Veertig jaar actief in het catechetische vormingswerk in Bahia en nu op haar 79ste in de gevangenispastoraal. Ver-rijkende ontmoetingen die telkens doen blikken naar de eigen attitudes en werkdomeinen.
Hilde Hendrickx is een kleine breekbare vrouw, maar ze werd ervaren als een 'grote madam'. In wat ze vertelt over haar leven zijn de onbelangrijke flarden weggevallen, het belangrijkste drijft boven. Voor haar primeren Jezus en haar geloof in het evangelie. Dat is de leidraad geweest van haar werk bij seminaristen, catechisten, religieuzen... . Ze deed dat vanuit ISPAC - een vormingsinstituut dat ook pastorale leiders heeft opgeleid. Haar devies haalt ze bij de Braziliaanse pedagoog Paulo Freire. Toen men hem vroeg wat ons te doen staat om met mensen te dialogeren, toen antwoordde hij: "Luisteren, luisteren en nog eens luisteren". Hilde zegt ons: "Als je wil weten bij wie je zit en met wie je in dialoog wil gaan, dan start je met een lang luisterproces". Ze gaf ons nog mee dat ze tevreden terugblikt op haar leven in Bahia. Het was vaak hard en je moet hier soms op je tanden bijten, maar "waar je een taak hebt, daar ben je thuis...".
Zondag brachten we de dag door in de geëngageerde parochie Saõ Gonçalo waar o.a. de Belg Maurice Abel en de Brugse Zwartzusters actief zijn. Saõ Gonçalo beslaat een gebied van negen lokale kerkgemeenschappen die stap voor stap van onderuit zijn opgericht door enkele Zwartzusters. Er wordt bijzondere aandacht besteed aan roepingenpastoraal en een sterke lekenparticipatie in het voorgaan van gebeds- en communiediensten. Eén van die begeesterende vieringen mochten we meemaken. Een volle kerk waar mensen veel symbolisch gebaren stellen tijdens het zingen en waar we op het einde van de viering door de gemeenschap gezegend werden. Eén van de leden van de Antwerpse delegatie noemde het haar sterkste zegenervaring ooit. Even diepgaand was onze ervaring op bezoek bij moeders en hun jonge kinderen die bereikt worden door de 'Kinderpastoraal'. Deze sociale actie van de katholieke kerk is in feite het 'Kind en Gezin' dat we kennen in de Vlaamse Gemeenschap. Maar dan met massa's vrijwilligers en een sterke inzet om de armste gezinnen te bereiken. De huisjes die we bezochten waren vaak maar één kamer breed en bieden onderdak aan een tiental gezinsleden. Povere omstandigheden in een verzengende hitte die aanvoelde als de ovenwarmte van de gevangeniscellen de we eerder deze week bezochten. Ongelijke kansen die door deze parochie toch worden bevochten van generatie op generatie.
Vandaag maandag bracht een boottocht ons naar het eiland Itaparica tegenover Salvador. Pelgrim Henrique en de leden van de gemeenschap van de 'Drievuldigheid aan Zee - kerk' deelden van hun spiritualiteit en hun geloof. Het kleine vervallen kerkje dat aan het strand gelegen is, werd de voorbije vier jaar gerevitaliseerd. Gabriël, een tachtigjarige rondreizende man, had er sinds jaren zijn slaapplaats van gemaakt. Door ziekte getroffen was hij er vereenzaamd achtergebleven. Leden van de Trindadegemeenschap uit Salvador maakten kennis met hem en startten een pelgrimskerkgemeenschap waar hij de eremiet van werd. Vandaag biedt het onderdak aan mensen die een nieuw leven willen starten. De leidraad doorheen onze spiritualiteitsdag werd: 'De kracht van de macht dood, en de kwetsbaarheid van de liefde brengt Leven'. Pelgrim Henrique zei nog: " In de voetwassing heeft Jezus zich getoond als Gods Zoon die zicht neerbuigt voor en over de mens. In die houding ligt de toekomst van onze wereld, van de mensheid, van de kerk. Als we niet meer kunnen of willen buigen, dan barsten we". We sloten de dag af met het 'Laudate omnes gentes' van Taizé. Een bron van spiritualiteit ook voor de Drievuldigheidsgemeenschap van Salvador. Donderdag bezoeken we hun initiatieven op het vasteland. Alvast gaf deze dag ons 'grond onder de voeten'.
Salvador da Bahia, 22 april 2012
Op een zucht van het einde van onze dialoogreis door de metropool Salvador, is het al voelbaar dat het een tocht van betekenis zal geweest zijn. Met in totaal 25 ontmoetingen en confrontaties met dienstbare inzet enerzijds en harde realiteiten anderzijds, werd één en ander omgewoeld en omgeploegd in hart, hoofd en ziel. In de loop van de volgende dagen nemen we de tijd om uitdrukking te geven aan wat in - elk en samen - gebeurde. Meteen zal dat ook de basis leggen voor de communicatie naar ons pastoraal werkterrein en het bisdom Antwerpen. Wellicht zullen ook een aantal aanbevelingen voor het toekomstige beleidsplan het licht zien.
Het is teveel om op te noemen, maar de voorbije vijf dagen werden we als diaconiepastores nog dieper in het bad van pastorale initiatieven en spiriitualiteiten ondergedompeld. Na de sterke ervaring in de 'Drievuldigheidskerk aan zee' verkenden we de spiritualiteit van de Drievuldigheidsgemeenschap van Salvador nog sterker door er een hele dag door te brengen o.l.v. van fidei donumpriester Jan Van den Hoven (Bisdom Brugge). Jan is even veel jaren in Salvador als Filip Cromheecke, maar nog maar enkele jaren effectieve medebewoner in de Drievuldigheidsgemeenschap. Hij legt de nadruk op de term 'levensgemeenschap'. Het is geen woongroep, geen opvanggemeenschap, geen charismatische gemeenschap, maar een open kerkgemeenschap met een bijzonder hart voor mensen van de straat. "Ooit", vertrouwde Jan ons toe, "ooit borstelde ik een 'straatloper' uit deze kerk, toen ik enkel administrator was van het patrimonium. Vandaag onthaal ik ze hier van harte, samen met de andere vast bewoners."
De Trindadekerk is echt de kerk van de ommekeer en bekering. Dat getuigt ook Elias die hier ooit schoorvoetend de eerste stappen zette op een moment van zware crisis. Hij herinnert zich het warm onthaal op het moment van het ontbijt, de lichtjes die brandden in de kerk en de tijd die voor hem werd gemaakt. Hij vertelt het - als op een wolk gezeten. Hij is dankbaar dat hij na vele jaren straatleven bevrijd is van alle kommer en kwel, weer leeft in overvloed. 'De weg naar de kerk telt 51 trappen', vertelt hij, '51 is in Brazilië ook de naam van de populaire en goedkope rietsuikerjenever. Die drank heeft mij neergehaald, deze 51 trappen hebben me opgetild. Het waren moeilijke stappen, maar ze brachten mij tot het ware leven.'
Het verlangen tot ommekeer merkten we ook in 'Levanta ti e ande' (Sta op en wandel), een initiatief van de levensgemeenschap in een ander nabijgelegen - ooit leegstand en onderkomen - kerkgebouw. Een trefplaats voor mensen van de straat die - onvoorwaardelijk - een pleisterplaats vinden in dit sterk uitgebouwde project. Je komt er - met of zonder verslaving - meedoen aan een aantal activiteiten in de namiddag. En door een goed doordacht doorschuifsysteem kan je aldus belanden in een strakker aanbod dat omgaat met je verslaving(en). Het personeel van 'Levanta Ti' is deels ook samengesteld uit ervaringsdeskundigen. Samen werken ze aan bevrijding vanuit de 'pedagogie en de spiritualiteit van het verlangen'.
Tenslotte konden we kennismaken met 'Aurora da Rua' of 'Ochtendgloren van de straat', de tweemaandelijkse krant van de mensen van de straat die voor en met hen wordt gerealiseerd. Elke krant krijgt een thema en wordt redactioneel in sterke participatie met de straatbewoners tot een sterk product gemaakt. De krant wordt ook verkocht door mensen van de straat, en helpt hen op die manier ook aan een gedeeltelijk inkomen. De krant werd ook de tunnel naar bewustmaking in de academische, politieke en kerkelijke wereld. Ze opent deuren om het leven van de straat langs getuigenissen te laten klinken.
Naast dit bezoek waren ook de contacten met de gezondheidspastoraal, het Netwerk van de Sociale Pastoraal en het project 'Vrijheid en Burgerzin' voor reïntegratie van ex-gedetineerden, echte blikopeners. De ontmoeting met de verantwoordelijken van de communicatiepastoraal leerde ons - eens te meer - het belang en het voordeel om met verenigde krachten te boodschappen over ons kerkenwerk op een eigentijdse en professionele manier.
Vandaag, zondag, verkennen we de parochie Saõ Francisco de Assis en de wijk Saramandáia, waar Filip eerder pastor was. Het wordt één van de laatste duiken in de levensrealiteiten van duizenden mensen die samenleven op de heuvels van deze stadsmetropool. Ooit kwamen mannen, vrouwen en kinderen die heuvels één voor één 'bezetten' op zoek naar een beter leven. De kerkgemeenschappen hebben zich bij hen aangesloten, want God toont zich solidair met mensen die onderweg zijn, de mensheid die speurt naar leven, leven in overvloed.
foto 5: Op bezoek in de Trinidad kerk.
5.
Salvador da Bahia, 26 april 2012
DELEGATIE ANTWERPSE DIACONIEPASTORES MET INZET EN CREATIVITEIT HUISWAARTS
De Antwerpse diaconiepastores hebben afscheid genomen van Salvador da Bahia met een vriendschappelijke maaltijd, een vrije dag en een aantal werksessies om hun ervaringen te bundelen. Ze staken met inzet en creativiteit de grens over. ‘Er is iets met mij gebeurd’, getuigden de één. ‘Ik wil doorgeven wat ik hier heb gezien, gevoeld en gehoord.’, een ander. ‘Ik weet nog niet goed hoe ik dit moet communiceren, maar deze uitwisseling heeft van alles in mij omgeploegd’, sprak een derde. Gezongen en samenvattend klonk het zo:
‘Geloven begint in het opstaan van armen,
hopen begint in het diepst van de wanhoop,
liefhebben waar je geen liefde meer krijgt.’
In het kader van de slotmanifestaties van Kerk Onder Stroom zal de delegatie ruimte en tijd nemen om het verhaal van deze dialoogreis helder en beeldrijk over te brengen. Nochtans drijven nu al een tiental vaststellingen en belevenissen boven.
Alle deelnemers hebben ervaren hoe sterk de solidariteitswerkingen die ze bezochten, tijd, ruimte en aandacht besteden aan een geleefde Bijbelse en evangelische spiritualiteit. Voor de solidariteitspastoraal in Antwerpen een echte uitdaging. Die dimensie die nu zwak staat in een Welzijnsschakelwerking, de straat- en gevangenispastoraal, verdient volle aandacht, omdat ze ook mensen ‘optilt’.
Even sterk was de ervaring dat sociale pastoraal in Salvador da Bahia van onderuit en in grote vrijheid wordt ontwikkeld. Er wordt geanalyseerd waar de kerkgemeenschap een verschil kan maken om de menswaardigheid en het leven te dienen. Als iets moet gebeuren, dan gebeurt het. Waar het leven op het spel staat, moet worden ingegrepen. Het is een profetische stijl van kerkopbouw. Het veronderstelt een kerkbeleid dat ruimte geeft aan gedoopten – of ze nu gewijd, gezonden zijn of niet – die hun verantwoordelijkheid opnemen.
Het veronderstelt dat de angst wordt neergelegd om voluit te gaan voor een kerk- en geloofsgemeenschap die op tocht gaat met de arme, de lijdende, de gekruisigde mens.
Tenslotte benadrukten de diaconiepastores het belang van voldoende ‘bruggen’ tussen de diaconale en territoriale pastorale werkvelden. Die bruggen komen er niet zomaar, die moeten bewerkstelligd worden. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor de communicatiepastoraal van een bisdom. Die vertelt niet alleen wat gebeurde, maar geeft ook stem aan wat moet gebeuren opdat elk zou leven in menswaardige overvloed.
De deelnemers onderlijnden tot slot de nood aan pastorale Noord-Zuid uitwisselingen. Er is meer in de wereld dan de navel van de Vlaamse diaconie. Over grenzen kijken verruimt niet alleen het blikveld, maar is tegelijk een teken van waardering voor de gastgemeenschap en van nederigheid van de bezoekers.
P.S. De deelnemers van deze diaconiedelegatie zullen hun ervaringen ook neerschrijven in een speciale editie van het kwartaalblad van Filip Cromheecke, ‘De Kleine Prins’. Wie graag deze editie ontvangt schrijft naar redactie.dekleineprins@hotmail.com of Solidariteitsgroep Filip Cromheecke, p/a Wapenstilstandlaan 57, 2600 Berchem vóór 1 juni 2012.
foto 6: met gastvrouw Ada na een lekkere 'cuzido' maaltijd. Vertaald: 'gekookt'. Een soort Bahiaanse hutspot
6.
